De geheimen van zout!

Zout is een belangrijk element voor het lichaam, ook in de herfst en winter. In onze vorige blog: Elektrolyten en zout – hip of noodzaak?, hebben we al veel uitleg gegeven over het aanvullen van zout en elektrolyten in het dagelijkse rantsoen of bij zware arbeid tijdens de warme zomermaanden. In deze blog gaan we dieper in op de verschillen in zout, welke op de markt zijn en het belang van zout, ook nu.

We kunnen vaststellen dat paarden over het algemeen te weinig zout uit gras of ruwvoer (blog: Een andere kijk op hooi, voordroog & kuil) kunnen halen. In de gemiddelde mineralenbehoefte wordt nog wel voorzien, maar natrium is daarin een uitzondering! Naast een eventueel tekort gaat het zout verloren door het uitscheiden via urine, zweet en de aanmaak nieuwe cellen. Daarom is het belangrijk om zout aan te bieden aan paarden, maar welke en waarom?

Functies van zout:

• Belangrijk voor het verminderen van overmatige zuurgraad van de cellen in het lichaam (in het speciaal in hersencellen).
• Essentieel bij het balanceren van het suikergehalte in het bloed (noodzakelijk bij IR).
• Onmisbaar voor de energiehuishouding in de cellen.
• Vitaal voor zenuwstelsel en informatieoverdracht tussen zenuwcellen.
• Helpt bij opnemen van voedingsstoffen.
• Ondersteunt bij schoonmaken van ademhalingsstelsel.
• Ter voorkoming van spierkrampen.
• Werkt als een natuurlijk antihistamine.
• Is onderdeel van het aanmaken van een sterk beendergestel.

 

Zout tekort of overschot

Symptomen zout tekort:

• Verminderde prestaties
• Geen werklust
• Weinig huidelasticiteit

Symptomen zout overschot:

• Meer drinken
• Meer plassen
• Zoutvergiftiging wanneer een paard niet genoeg drinkt of kan drinken

De tekenen van een zoutvergiftiging zijn bijvoorbeeld koliek en diarree, de spieren gaan trillen of een onregelmatige hartslag en kunnen zelfs nog ernstigere problemen veroorzaken.

Nieren en zout

De nieren hebben veel met de uitscheiding van zout te maken. Want naast zweten is urine de grootste bron aan het verliezen van de hoeveelheid zout die in het lichaam aanwezig dient te zijn. Het bloed komt de nier via een ader binnen en daar gaat het via kleine vertakkingen naar een soort “zuiveringsinstallaties” van de nier. Daar worden de afvalstoffen uit het bloed gefilterd en afgevoerd naar de urinewegen.

Wat opmerkelijk is, al het zoute water wat terecht komt bij de nieren wordt uit het bloed gefilterd. En na het filteren gaat het lichaam aan het werk om al dat zout weer terug op te nemen. Als het lijf dat niet zou doen zou het paard (maar ook mensen) binnen enkele uren dood gaan aan een gebrek aan o.a. zout. Het werkt dus heel hard om al het zout weer zo goed mogelijk terug op te nemen. Echter is dit proces niet helemaal waterdicht en gaat er altijd wat zout verloren en daarom moet het dagelijks worden bijgevuld door de voeding of als extra supplement.

Water en zout

Deze twee zijn in het lichaam onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Eigenlijk zit het lichaam vol zout water. De stofwisseling van de cellen wordt onder andere geregeld door zowel water als zout. Dit is een fijngevoelige balans die essentieel is voor allerlei processen. Daarom is het van groot belang dat een paard altijd toegang heeft tot vers drinkwater en zout om deze processen in balans te kunnen houden.

Te veel water drinken (en overmatig plassen)

Als er een onbalans in de hoeveelheid water opname is, dan mag je niet zomaar zout weghalen. Doordat er meer water door de nieren gaat, zal het ook meer zouten uitspoelen en verloren gaan. Zo wordt de zoutbehoefte groter.

Omdat paarden meestal meer zout gaan eten als ze overmatig drinken, wordt de oorzaak vaak daar gezocht. Maar overmatig drinken kan bijvoorbeeld ook een gevolg zijn van een infectie in de darmen of nieren. Wees dus voorzichtig met het verwijderen van zout of andere mineralen bronnen. Ga eerst zoeken naar de oorzaak waarom een paard meer drinkt.

Het kan ook zijn dat je een zoutblok hebt welke extra lekker is gemaakt door een smaakje, dan is een paard niet meer begrenst in de zoutopname, omdat het dan niet “te zout” gaat smaken waardoor het paard stopt met likken. Zorg daarom dat de liksteen voor jou paard een neutrale smaak heeft.

Wat is het verschil tussen industriezout en natuurzout?

In het begin van de mensheid was er geen verschil, al het zout was natuurzout. Zeezout is daar een voorbeeld van, maar er zijn ook zoutvlakten in en op de aarde waar al duizenden jaren zout word gewonnen. Deze vlakte zijn gevormd door zeewater miljoenen jaren geleden. Dit zout heet steenzout.

Steenzout

Steenzout moet over het algemeen gezuiverd worden omdat er ook niet oplosbare elementen in zitten, zoals magnesiumchloride. Magnesiumchloride heeft de eigenschap water aan te trekken en wordt daarom, als van het gewonnen zout keukenzout gemaakt moet worden, meestal verwijderd. Hiervoor ontwikkelde men door de eeuwen heen een zeer vernuftige methode om het te zuiveren. Zo ontstond de voorloper van het volledig gezuiverde zout wat we nu kennen. Het geraffineerde zout, dat industrieel bewerkt wordt.

Het verwarrende is dat we het nu nog steeds allemaal zout noemen, echter zit er wel verschil in de inhoudsstoffen van beide soorten. Het tafelzout of industrieel verwerkt zout dat wij kennen is nagenoeg 100% NaCl zonder andere mineralen en sporenelementen. Chemisch betekent in deze “uitgekleed”. Vaak is dit zout nog wel extra chemisch bewerkt om de kleur mooi wit te krijgen en is het verder toegestaan om aan keukenzout kleine hoeveelheden antiklontermiddel toe te voegen. Bij het bekende Jozo zout gaat het om de hulpstoffen E335 en E336 (natriumtartraten en kaliumferrocyanide, Na4Fe(CN)6 en K4Fe(CN)6).

Aan keukenzout mag ook nog jodium (jodide) worden toegevoegd, dit zout is niet geschikt voor paarden vanwege de kans op een jodiumvergiftiging. Jodium wordt gebruikt voor de vorming van het schildklierhormoon dat de stofwisseling regelt. Een vergiftiging is gevaarlijk, maar ook een tekort omdat beide invloed hebben op de werking van de schildklier. De behoefte van een pony/paard zit tussen de 2 en 7 mg per dag. Jodium is giftig vanaf 30-40 mg per dag.

Zuiverheid van zout:

Dit is onder andere afhankelijk van de wel of niet aanwezigheid van niet oplosbare elementen zoals kalk of gips. Verder hebben alle andere mineralen ook invloed op de zuiverheid. De kleur zegt iets over zuiverheid van het zout. Zo is zout wat roze kleurt vaak jodium of ijzerrijk en kan magnesium het zout witter kleuren.

Bij natuurzout vervliegen sommige mineralen in de loop van de tijd. Dat betekent dat vers zeezout eigenlijk de complete bron van mineralen biedt. Steenzout is al miljoenen jaren geleden gevormd. Hierdoor zie je dat er allerlei bijzondere verhoudingen zijn ontstaan. Mineralen kunnen namelijk ook verbindingen met elkaar aangaan (naast vervliegen) en de locatie waar de vlakte is, is ook van invloed. Hierdoor zijn er dus vele soorten natuurzouten ontstaan met verschillende verhoudingen aan mineralen erin.

Belangrijk om te vermelden: je kan tegenwoordig vele soorten “natuurlijk” zout verkrijgen. Al het zout wat te koop is, is oorsprong natuurlijk. Maar het wordt in industriële processen bewerkt (gezuiverd) waarna het niet meer natuurlijk te noemen is. Helaas is het woord natuurlijk niet beschermd en staat zelfs op het zout van de supermarkt deze term al. Let dus goed op welk zout je koopt. Want het is moeilijk om zeker te zijn of je puur natuurzout hebt gekocht. Vaak genoeg worden er alsnog kleurpigmenten (houtskool bijvoorbeeld) of chemische componenten aan toegevoegd.

Natuurlijk zeezout

Natuurlijk zeezout bevat alle mineralen dat een lichaam nodig heeft om goed te kunnen functioneren.

• Natrium & chloride voor 98%
• Hoofdmineralen: Calcium, kalium, Magnesium, Fosfor, Zwavel zijn de overige 2%
• Sporenelementen: circa 84 stuks – Chroom, fluor, ijzer, jodium, kobalt, mangaan, selenium, aluminium, zink, etc. zitten ook in deze 2%, maar zijn maar in minimale hoeveelheden nodig.

Hoofdmineralen

Zout werkt niet als NaCl in het lijf, maar als twee losse elementen Na en Cl met elk een eigen functie.

Natrium: Houdt vochtsysteem van de cellen in balans in samenwerking met kalium. Bevordert goede spier/zenuw werking.

Chloride: Speelt rol bij spijsvertering voor de aanmaak van zoutzuur, bij het vormen van de ontlasting, ademhaling en vormen van gezonde vacht en tanden.

Kalium: Houdt het vochtsysteem van de cellen in balans in samenwerking met natrium. Kalium brengt zuurstof naar de hersenen en is belangrijk bij de bloeddrukregulatie.

Calcium: Is nodig voor het skelet en de groei van botten. Ook bij het stollen van het bloed, de zenuwimpulsoverdracht, regeling hardslag. In samenwerking met kalium & magnesium: voor de regulatie van de bloeddruk en cholesterol.

Magnesium: Houdt balans in het zenuwstelsel, maar is ook belangrijk in vele andere lichaamsprocessen. Oa door energie vrij te maken door te helpen van afbreken van voedingsstoffen in de cellen. In samenwerking met calcium is magnesium de ontspanner van de spieren en calcium de aanspanner.

Fosfor: Na calcium het meest voorkomende mineraal. Werkt ook samen met calcium. Onmisbaar voor groei, onderhoud en herstel van het hele lichaam.

Zwavel: Helpt huid, haar en hoeven gezond te houden. Helpt bij ontgiften van de lever. Bestrijdt infecties en helpt de hersenen te functioneren.

Belangrijkste sporenelementen: (minuscule hoeveelheden van nodig, maar wel essentieel)

Jodium: Voor de werking van de schildklier. Verbrandt vet, voor gebalanceerde stofwisseling en energiehuishouding. Een overschot aan jodium is even schadelijk als een tekort.

Kobalt: Belangrijk bij bloedarmoede, helpt bij de vorming van insuline en enzymen.

Koper: Helpt bij de vorming van hemoglobine, bij absorberen van ijzer & vit c (te veel is giftig en geeft bloedarmoede).

Chroom: Helpt bij de preventie van diabetes. Verlaagt cholesterol, bevorderd groei en beschermt tegen hoge bloeddruk en aderverkalking.

Fluor: Versterkt tanden, botten en weefsels.

IJzer: Aanmaak hemoglobine, zuurstofdragend bestanddeel in bloed.

Mangaan: Aanwezig in vele functies zoals stofwisseling van bloedsuiker en vetten, aanmaak bot en weefsel en het efficiënt functioneren van cellen.

Selenium: Helpt het lichaam tegen vrije radicalen (antioxidant) helpt aanmaak witte bloedlichaampjes.

Zink: Belangrijk voor de voortplantingssystemen, behoud lichaamsweefsels en afweersysteem. Versneld genezingsprocessen.

Keltisch zeezout

De beste vorm van natuurzout is zeezout wat op geheel natuurlijke wijze wordt gewonnen. Dit is Keltisch zeezout. Het bevat alle mineralen en in verhouding veel magnesium. Het word gewonnen in Frankrijk op de manier dat de oude Kelten dit 2000 jaar geleden al deden. Het proces is geheel natuurlijk en je zou het biologisch dynamisch kunnen noemen. Dit zout word ook wel Sel (marin) Gris of grey seasalt genoemd, vanwege de grijsachtige kleur. Dat komt door de kleibodem waar het zout wordt gewonnen.

Het ontstaat doordat zeewater door verschillende kanalen, moerassen en kleibekken wordt geleid. In het ritme van de natuur ontstaat dan langzaam het eindresultaat, Keltisch zeezout. Met een speciaal gemaakte houten trekker wordt met de hand het zout van de bodem van het laatste bekken geschraapt. Na het uitlekken wordt het direct verpakt en verkocht. Het Sel Gris blijft altijd een beetje vochtig en je kan het levend zout met een unieke verhouding aan mineralen en sporenelementen noemen.

Hoe kun je zout aanbieden?

Een liksteen kan een goede oplossing zijn, mits je een goede hebt, waarbij het paard het zout aflikt wat het nodig heeft. Het paard zal stoppen met likken als in de zoutbehoefte is voorzien, want dat gaat het te zout smaken en is het op dat moment niet meer lekker.

Himalaya liksteen

Er wordt gezegd dat er in de Himalayasteen, welke een roze kleur heeft, te veel ijzer zit, maar dat is niet waar. De kleur is te danken aan een of meerdere soorten sedimenten die ingesloten zijn. Er zit wel ijzer-oxide in maar geen overmatige hoeveelheid. Het is vooral een goede schone bron aan NaCl, maar bevat nauwelijks sporenelementen en voorziet het paard verder niet in zijn mineralenbehoeften.

Los zout geven over het voer

Je kunt ook een bepaalde hoeveel zout los over het voer aanbieden, maar het nadeel is dat de natriumbehoefte van een paard geen standaard gegeven is. Elk paard heeft andere behoeften door de mate van training, de voeding die het krijgt, hoe groot of klein het paard is en het seizoen, dus hoeveel moet je wanneer geven? Bij HorseComplete en Pure Horse kunnen we per paard individueel uitmeten wat deze behoeften zijn, waardoor je voor een bepaalde tijd op een bepaald aantal grammen uitkomt. Deze hoeveelheden kunnen dus om de zoveel weken variëren. Er zijn natuurlijk ook berekeningen die je kunt maken, maar dan blijf je gissen of het paard daadwerkelijk een zouttekort heeft of niet. Je kunt je paard natuurlijk ook zelf laten kiezen…..

Het mineralenbuffet

Je weet dus niet altijd zeker of dat wat je geeft klopt bij wat het paard nodig heeft op dat moment en daar hebben we een andere hele goede oplossing voor, namelijk: Het mineralenbuffet!!

Dat levert meteen een voordeel op, want je paard kan dagelijks zelf kiezen waar hij behoefte aan heeft. Het mineralenbuffet stimuleert daarnaast ook het zoekgedrag. Van oudsher (in het wild) zijn paarden gewend om te moeten zoeken naar de bepaalde ingrediënten van hun dieet. Hoe gemakkelijk bepaalde mineralen vindbaar waren verschilde per leefomgeving. Je kunt je voorstellen dat paarden aan de kust geen probleem hadden met het vinden van zout. En in het bos hadden ze geen moeite met het vinden van bosgrond (hummus) wat vele soorten mineralen bevat.

Inmiddels is er binnen de gedomesticeerde omgeving niet veel meer te vinden (of te zoeken). Het is over het algemeen heel duidelijk voor paarden waar ze het hooi, water en voer opgediend krijgen. Door een mineralenbuffet aan te leggen, kan je het zoekgedrag weer wat stimuleren. En de meeste paarden kunnen dat zeer waarderen.

Hoe werkt het?

Eigenlijk is het heel simpel. Net als de liksteen, hang je allerlei bakjes op in de stal of paddock en die vul je me diverse ingrediënten. Een goed voorbeeld van basisassortiment:

• 1 bak met keltisch zeezout
• 1 bak met water en een paar scheppen veendrenk
• 1 himalaya liksteen (mag ook meerdere van verschillende kleuren).

Uiteraard kun je het assortiment uitbreiden met andere soorten producten. Vul telkens de bak aan die leeg is. Zo zal je zien dat van tijd tot tijd de voorkeur verandert naar behoefte. Bijvoorbeeld seizoenswisseling, stress, hormonen, verandering van hooi, parasieten, groei en fysieke inspanning kunnen allemaal van invloed zijn. Soms worden bepaalde soorten weken tot maanden niet aangeraakt om vervolgens iedere dag te worden leeggegeten. Dat geeft gelukkig niet, want bijna alle producten zijn goed houdbaar.

Tip! Gebruik van elke soort maar weinig. Dat geeft twee voordelen. Je moet de bakken vaker bijvullen waardoor de ingrediënten vers blijven. Bij zeewier is dit bijvoorbeeld belangrijk, want dat oxideert in aanraking met zuurstof. En je paard kan nooit teveel eten in een keer.

Belangrijk hierbij is dat het paard altijd toegang heeft tot 1 drinkpunt waar niets doorheen is gemengd.

Om het zoekgedrag optimaal te stimuleren kan je heel creatief worden Je kan de bakken telkens verplaatsen of je kan de inhoud wisselen. Er wordt gezegd dat paarden het liefste vanaf de grond deze producten eten omdat dit het meest vergelijkbaar is met hoe het in het wild zou gaan. Daarom is het aan te raden de bakjes laag op te hangen op een overdekte plaats, anders heb je kans dat de regen telkens alles wegspoelt.

 

Auteurs:

Met dank aan Jantine Steehouder van Pure Horse www.purehorse.nl voor haar kennis en teksten!

Jente Driessen HorseComplete www.horsecomplete.nl