
De neusriem, waarom zit deze bij het hoofdstel?
Een heleboel hoofdstellen hebben een neusriem. Maar waar dient die neusriem nou eigenlijk voor? Kun je er invloed mee uitoefenen op je paard? Zitten er nadelen aan?
In deze blog probeer ik de aandachtspunten voor goed gebruik van een neusriem uit te leggen. Waarschijnlijk kijk je daarna anders naar de neusriem van jouw paard.
Waarvoor dient de neusriem?
Best een goede vraag! Bij de meeste neusriemen wordt door de druk op het neusbot en de onderkaak invloed uitgeoefend op het paard. Bepaalde neusriemen zijn zo bedacht dat het paard door de druk het hoofd naar beneden brengt. Andere neusriemen zorgen weer voor een minder heftige inwerking of stabielere ligging van het bit, waardoor er minder spanning op de teugels ontstaat. De ene ruiter heeft voor zijn gevoel met een neusriem meer invloed op het paard en de andere ruiter gebruikt de neusriem omdat het zo hoort of omdat iedereen op stal een neusriem heeft. Sommige neusriemen zijn voor de sier gemaakt en sommige riemen zijn specifiek gemaakt om de mond dicht te houden.
Het is niet altijd makkelijk: je wilt tijdens het rijden liever geen open mond of een tong uit de mond zien. Tijdens een wedstrijd krijg je er zelfs strafpunten voor.
Een open mond? En nu?
Als je paard tijdens het rijden de mond opendoet of de tong uitsteekt, is het juist niet verstandig om de neusriem heel strak aan te trekken. Verderop in deze blog zal ik uitleggen waarom.
“Als je paard de mond opendoet is het belangrijk om uit te zoeken waarom dit gedrag ontstaat.”
Het openen van de mond en/of het uitsteken van de tong kan ontstaan door stress, discomfort of pijn (denk bijvoorbeeld aan het bit, bitpositie, wonden, tanden & kiezen). Het kan ook ontstaan door teveel druk of ongelijke druk op de teugels. Ongelijke/teveel druk op de teugels is de meest voorkomende oorzaak voor het uitsteken van de tong. Vaak zijn bovenstaande oorzaken de aanleiding tot aangeleerd gedrag, wat weer benadrukt hoe belangrijk het is om naar de oorzaak te zoeken.
Wanneer zit een neusriem goed?
- Er kunnen 2 vingers tussen neusriem en neusbot (zie foto’s).
- Er is genoeg ruimte tussen het onderste puntje van het jukbeen en riem.
- Hij moet onder het foramen infraorbitale liggen. Uit het foramen infraorbitale komen allemaal zenuwen en bloedvaten, best belangrijk dat daar geen druk ontstaat (zie onderstaande afbeeldingen).
- Om het ademhalen niet te beperken moet de neusriem ook boven de processus nasalis ossis incisivi (de inkeping van het neusbot) uitkomen.

2 vingers tussen neus en riem [foto: T. Hoedjes]

De roze lijn is te laag, de neusriem moet ter hoogte van de blauwe lijn liggen. Het kleine gaatje dat je boven de blauwe lijn ziet liggen is het foramen infraorbitale. Daar moet de neusriem ook niet op liggen. (zie onderstaande afbeelding in het cirkeltje – bron: ABC of the Horse).
Wanneer zit een neusriem te strak?
Een neusriem zit snel te strak: als je geen twee vingers tussen neusbot en riem kunt duwen is het te strak. Eén vinger is dus ook niet voldoende. Om dit onafhankelijk te kunnen meten is de ISES taper Gauge ontwikkeld.

De ISES Taper Gauge

2 vingers: helemaal goed!

1 vinger: niet voldoende
Wat gebeurt er met mijn paard als de neusriem te strak zit?
- De gevolgen van een te strakke neusriem zijn discomfort, pijn of weefselbeschadiging en het biomechanisch niet goed kunnen functioneren van je paard. (zie uitleg verderop)
- De bloedvaten & zenuwen worden afgekneld
- De huid en de onderliggende bindweefselstructuren (fascia) worden afgekneld. Wat ook weer invloed heeft op de rest van de keten.
- Te grote druk op het bot & het botvlies van de onderkaak, dit stukje is vaak heel gevoelig.
- Het hyoid (tongbeen) kan niet vrij bewegen en dit heeft hele grote invloed op rest van lichaam.
- Het kaakgewricht (TMJ) wordt beperkt in zijn beweging en de kaak kan niet natuurlijk bewegen (het zakken van de kaak), wat juist nodig is voor een correct bewegend paard.
- Bij sommige paarden lijkt het of ze loslaten, maar dan is het juist ontwijken, vergeet niet dat het paard een meester is in het compenseren.
- Sommige paarden gaan tegen de neusriem vechten en in hun zoektocht naar verlichting gaan ze juist heel actief met de mond en tong zijn.
- Benige veranderingen (bijv. bobbels) op onderkaak zijn vaak het gevolg van een te strakke neusriem
- Een te strakke neusriem kan ervoor zorgen dat de slijmvliezen van de wangen te strak tegen de kiezen komen, waardoor er wondjes kunnen ontstaan.
- Het paard produceert speeksel tijdens het werken. Om het speeksel af te kunnen voeren is het van groot belang dat hij goed kan slikken. Met een te strakke neusriem beperk je de mogelijkheid tot goed slikken. Veel ruiters denken dat heel veel schuim een goed teken is, maar misschien is het juist een teken van een paard dat zijn speeksel niet kwijt kan?
- Je mist door een te strakke neusriem een aantal hele belangrijke signalen die je inzicht kunnen geven in hoe het met je paard gaat: afkauwen of gapen bijvoorbeeld. Uit onderzoek is gebleken dat paarden na het losmaken van een te strakke neusriem significant meer gingen gapen, likken en kauwen (alsof ze het in moesten halen). Het is wetenschappelijk bewezen dat een te strakke neusriem psychologische stress reacties veroorzaakt en het uiten van oraal gedrag beperkt (zie o.a. bron nr. 2).
De invloed van het tongbeen (Hyoid)
Als er spanning in de tong zit, dan verspreidt de spanning zich via het tongbeen, hals, schouder en borstbeen door het hele lichaam, tot en met de staart van het paard. Als er spanning op het borstbeen zit kan het paard zijn “core” spieren niet goed aanspannen en de rug niet goed gebruiken. Het paard kan geen goede aanleuning en gedragenheid ontwikkelen. Uit onderzoek is zelfs gebleken dat de bewegingsuitslagen van de benen beïnvloed worden door de strakheid van de neusriem.
Een te strakke neusriem belemmert feitelijk de hele keten van beweging en het paard zal gaan compenseren om het op te lossen. Om problemen in de toekomst te voorkomen, is het dus van groot belang dat je vanaf dag één, met zorg de neusriem vastmaakt.
Komt dat nou veel voor dat mensen de neusriem te strak doen?
Ja het komt heel veel voor. In elke discipline en op elk niveau. Bij zowel recreatieruiters als bij Grand Prix paarden. Bij een recent onderzoek bleek dat er bij de helft van de competitiepaarden niet eens 1 vinger tussen neus en riem kon. Bij 44 % van de 750 paarden kon er helemaal niets tussen…
Hoe kun je voorkomen dat je neusriem toch te strak zit?
Maak er een gewoonte van om voor het opstappen je 2 vingers tussen de neusriem en het neusbot te steken. Als je dit elke keer doet, dan weet je zeker dat de neusriem niet te strak zit. Sommige hoofdstellen hebben niet genoeg gaatjes om hem losser te maken. Kijk of je er nog een gaatje bij kunt maken of koop anders een langer riempje.

Het Foramen Infraorbitale, bij het Micklem hoofdstel helemaal vrij (met dank aan Equi-Move).
Wat zijn de voordelen van een losse neusriem?
De voordelen van een losse neusriem zijn o.a:
- Je paard kan zijn lichaam goed bewegen (mits er geen andere zaken spelen natuurlijk).
- Je paard heeft de mogelijkheid natuurlijk gedrag te vertonen als slikken, kauwen, gapen en het ontspannen van de onderkaak.
- Je paard krijgt geen pijn door het afknellen van de structuren of het belemmeren van beweging.
Bij dit hoofdstel ligt de neusriem gedeeltelijk op het foramen Infraorbitale (met dank aan Equi-Move).
- Je paard weet dat er echt naar hem gekeken wordt als hij tijdens het rijden zijn mond opendoet of zijn tong uitsteekt.
Test eens bij jezelf!
Zet je hand op je kin en druk je kin samen met je hoofd recht wat naar achteren, hoeft niet heel strak. Probeer nu eens te slikken. Gaat dat makkelijk? Nee? Dat komt doordat je er spanning op zet, je alles samendrukt waardoor je kaak en tongbeen geen vrijheid heeft. Hetzelfde gebeurt zo ongeveer bij het paard: verre van comfortabel dus!
Dus, waarom zit die neusriem bij het hoofdstel?
Omdat je het hoofdstel meestal in een setje koopt en je dan zelf kunt beslissen wat je ermee doet? Of doordat je een bepaald hoofdstel koopt dat je gewoon mooi vindt? Een neusriem is niet fout, maar het gaat om de intentie die je ermee hebt. Hoe ga je met de neusriem om? Jij als ruiter bent verantwoordelijk voor het welzijn van je paard. En bedenk; een neusriem is niet nodig (maar soms misschien toch wel net even handig).
Bronnen o.a.:
- 1 Doherty O, Casey V, McGreevy P, Arkins S (2017) Noseband Use in Equestrian Sports – An International Study. PLoS ONE 12(1): e0169060. doi:10.1371/journal.pone.0169060
- 2 The effect of Noseband tightening on Horses Behaviour, Fenner, Yoon, White, Starling, Mcgreev, 2016. PlosOne, mei 2016
- 3 Doherty O, Conway T, Conway R, Murray G, Casey V (2017) An Objective Measure of Noseband Tightness and Its Measurement Using a Novel Digital Tightness Gauge. PLoS ONE 12(1): e0168996. doi:10.1371/journal.pone.0168996
- 4 Grandeur ruitersport.nl en IAABC
- 5 The effect of noseband tightness on rein tension in the ridden horse
H. Randle1, , , P. McGreevy2 Journal of Veterinary Behaviour, 2013, volume 8, issue 2
P.S. Mocht iemand nog een goed argument hebben of het ergens niet mee eens zijn: ik hoor het graag, maar houd het alsjeblieft netjes. Ik denk dat het heel belangrijk is dat de dialoog over de neusriem en het gebruik ervan nog verder gevoerd wordt.
Ingrid
15 januari 2017 at 09:47Is de Micklem nu echt zo anatomisch?
Laura
15 januari 2017 at 16:26ik weet zeker van wel, toen ik met mijn 4 jarige een gecombineerde neusriem gebruikte hoorde ik hem knarsentanden, ik nam een Micklem over van iemand en ik heb hem niet meer gehoord. Ook belangrijk: een goed passend bit, en dat is niet altijd een dik bit, want die zijn soms gewoon echt te dik!
Erica
15 januari 2017 at 09:50Wat is de invloed vd spareriem op de neusriem?
Leonie
15 januari 2017 at 12:03Hallo Erica, de spareriem heet eigenlijk sperriem. En doet wat hij zegt. Hij houdt tegen dat het paard de mond open kan ‘sperren’,dus opendoen.
Marcel Michielsen
18 januari 2017 at 07:55Beste Leonie, een sperriem is eigenlijk een foute benaming voor dit riempje. Het dient er alleen voor dat wanneer je bakstuk breekt het bit niet uit de mond valt. Veel mensen doen juist de sperriem te strak waardoor je zenuwbeschadiging krijgt in de neus en sommige paarden houden daar zelfs een scheve neus aan over.
Lindy Jansen-Jonk
15 januari 2017 at 10:50Mooie duidelijke blog Emma. Allen de reden waarom we een neusriem gebruiken, afgezien van dat het mooi zou staan is me niet geheel duidelijk. Fijn dat je over dit belangrijke onderwerp hebt geschreven, er zijn nog zoveel mensen onwetend over neusriemen en de invloed die een neusriem op het paard kan hebben. En wie weet kijken de mensen die het wel weten en de neusriem bewust strak doen er na het lezen van jou blog toch anders tegenaan.
Laura
15 januari 2017 at 16:32https://equineservices.nl/Blog_-_wat_iedere_ruiter_moet_weten_over_neusriemen
Er is nogal wat te doen over neusriemen (en bitten).! Heel belangrijk dat mensen weten wat er gebeurt als je de neusriem strak doet…….. en vooral als er ook nog stang en trens in de mond wordt gestopt, van die lekkere dikke babystangetjes bijvoorbeeod waardoor een paard zijn mond niet eens meer dicht kán doen….. ?
Mado de Vries
15 januari 2017 at 17:19Ik heb zelf een Micklem hoofdstel en de handleiding geeft aan dat de neusriem wel aan moet zitten dus geen 2 vingers er tussen. Anders kan het hoofdstel ook gaan schuiven. Zou jij hier duidelijkheid over kunnen geven Emma Blijdenstein?
Fab
15 januari 2017 at 17:34Ik zou, aanvullend op de toegevoegde waarde van een neusriem, graag willen weten hoe het met de lage neusriem zit en waar je deze precies plaatst en waar je op moet letten.
Emma
15 januari 2017 at 19:26Dank voor alle reacties, ik zal ze hieronder beantwoorden:
1) Ingrid: De Micklem is een anatomisch gevormd hoofdstel dat alle gevoelige en kwetsbare plekken vrij laat liggen, dat is de insteek. Maar zoals bij elk hoofdstel moet je goed kijken of het Micklem hoofdstel op jouw paard ook echt goed past.
2 )Mado: Ik ga de vraag over het vastmaken van het hoofdstel aan meneer Micklem doorspelen, het antwoord komt deze week,
3) Fab; De lage neusriem komt onder het bit te liggen, waarbij de bitringen vrij moeten blijven.. Hij hoort altijd op het benige deel van de neus te liggen en niet te strak zodat de ademhaling niet belemmerd kan worden. Let ook op dat de wangen er niet tussen kunnen komen. Kortom goed passen, voelen en logisch na blijven denken.
Soms is een neusriem even handig om te gebruiken, bijvoorbeeld bij jonge paarden. Maar zoals ik in de blog al schreef; ga er met goed verstand mee, zorg er voor dat je een goed passende riem gebruikt en doe hem niet te strak.
Zosja
16 januari 2017 at 08:58Ik heb altijd geleerd dat de neusriem een extra hulp is, dit om het kaakgewricht te beschermen. Door druk te zetten op het bit, ontstaat er een hefboom reactie. Dit is snel teveel en te groot om opgevangen te worden door de spieren rondom het kaakgewricht. De neusriem voorkomt dus dat je hier teveel druk op kunt zetten. Ik praat hiermee niet het te hard trekken goed, begrijp me niet verkeerd. Maar dit is wat ik heb geleerd.
Inge
16 januari 2017 at 11:26Vaak gebeurd het dat als de neusriem zo aangesnoerd wordt als in uw uitleg, het paard sneller tong over bit gooit of juist snel op de wang bijt en daardoor soms bloed door speeksel komt. Wat te doen? Ben zeker voor vrijheid neusriem
Alexandra
16 januari 2017 at 16:24Hoe zit het dan met bitloos? Geldt daar dezelfde 2vinger regel. Gaat een sidepul dan niet schuiven?
Helena Visser
16 januari 2017 at 17:43Een passend bit bestaat niet, want er is in de mond van een paard helemaal geen plaats voor een bit. Voor een paard is bitloos de beste oplossing want dan kan het zijn mond ook goed dicht houden zoals nodig voor een goede ademhaling. Bitloze optoming met niet strakke neusriem en je hoeft je nergens meer druk om te maken: voor je paard is het eigenlijk de enige goede manier van rijden.
kim
16 januari 2017 at 20:24Maar een lage neusriem zit dus lager als een engelse neusriem.
De lage neusriem zit dan dus onder de inkeping van de neusbot.
ik vind het artikel wat onvolledig. Ik ben het er absoluut mee mee dat vele neusriemen te strak zitten. Maar als je het over de hoogte van de neusriem ga hebben zet er dan ook bij voor welke neusriem dit geld…Voor dat alle penny’s de mexicaanse neusriem veel te laag gaan hangen.
gr kim
Anneke van Staalduinen
16 januari 2017 at 22:10Zelf ben ik voorstander van een losse neusriem maar ik mis hier nog een beetje dat de neusriem het bit bij plotselinge omkeerbeweging of wegdraai beweging richting gevaar net even meer veiligheid biedt door het bit in de mond van het paard te houden tijdens de correctie.
Gwendoline
18 januari 2017 at 00:15Hoe zit het dan met een mexicaans hoofdstel?
Terese
18 januari 2017 at 12:44Mooi stukje uitgelegd over het gebruik van de neusriem en het hele hoofdstel… heel goed dat we hier op attent op gemaakt worden , heel veel dingen nemen we maar klakkeloos aan om dat iedereen het heeft , staat mooi is vaak een argument, terwijl je niet in de gaten hebt wat voor inwerking het heeft op het hele paard ! Het paardenhoofd is sowieso het gevoeligste deel van het paard , , als het paard schud met zijn hoofd of kanteld of knarsetand is er echt reden om te kijken naar het harnachement
Het voorbeeld met de hand op de kin is ook een goede maatstaf… allemaal ff voelen ? zo kunnen we allemaal leren van elkaar en anders kijken naar het paard , want heel veel gebeurd onbewust en door onwetendheid doe je net de verkeerde dingen,
Kim sluiter
16 maart 2017 at 16:16De reden dat er een neusriem aan je hoofdstel zit is om hele andere redenen ontstaan. Toen men vroeger paarden bereed werd er nogal grof mee omgesprongen. Doordat er met enige regelmaat kaken werden ontwricht en andere serieuze letsel ontstonden is er een neusriem aangebracht zodat het ontwrichten van de kaak werd voorkomen.
Maarten van Dijk Stal Het Loijveld Roermond
18 mei 2017 at 08:24Heel fijn en logisch allemaal en exact zoals ik het meer dan 50 jaar geleden al leerde. Ik mis nog het antwoord op de vraag over de bitloze optoming. Rij zelf al 15 jaar bitloos met verschillende hoofdstellen, maar er blijven toch altijd vragen hangen.
Helena Visser
19 mei 2017 at 10:07beter eens afvragen waarom men nog steeds een bit gebruikt. Zo’n stuk ijzer is in de paardenmond is pijnlijk, ongezond en gevaarlijk. Je kan gewoon rijden met alleen een neusriem.
https://www.youtube.com/watch?v=1PIePtrcpqo
Marjolein Moura
19 mei 2017 at 13:06Ik ben ook benieuwd naar het antwoord op bitloos! Als een sidepull (of een ander systeem) de neusriem te los heeft zitten krijg je juist weer schuurplekken en ruis in het contact. Daar wordt vaak weer aangegeven dat ie juist wat strakker moet dan bij een bithoofdstel dus hoe zit dat dan?
L
20 mei 2017 at 20:32Kan er antwoord komen op het bitloos neusriem gebruikt 😉
Helena Visser
16 augustus 2017 at 09:33hoe kiest men zo’n foto bij een artikel? dit bit zit toch veel te strak? de mondhoeken zijn helemaal omhoog getrokken. Probeer eens bitloos rijden, voor paarden geen probleem alleen ruiters vinden het vaak moeilijk
Bernice
16 augustus 2017 at 12:00Er zijn dus geen nadelen van een ‘te’ losse neusriem? ik kreeg namelijk afgelopen week op wedstrijd onderaan mijn coupon het commentaar dat de neusriem te los zou zitten… maar ik kan er gewoon 2 vingers tussen houden, het gaat wel gemakkelijk maar 3 lukt niet. Dus zo los zit die nu ook weer niet, gewoon correct lijkt mij.. Ook tijdens clinics en lessen heb ik het wel eens gehoord dat de neusriem van mn paard strakker moet.. het is dat ik daarin nogal eigenwijs ben en me daar niets van aantrek, maar stel dat je ruiters hebt die gelijk die neusriem aansnoeren?? Dan snap ik best dat veel ruiters de neusriem tegenwoordig te strak hebben.
Yona
10 november 2019 at 20:37Soms rij ik zonder neusriem ,soms met,maar ook doe ik soms dunne teugels aan de neusriem en soms ook aan het bit,het lijkt alsof de neusriem werkt als een bitloos hoofdstel, is dat verkeerd als ik dat zo doe,ik vind wel als ik zowel de teugels aan de neusriem doe en zowel aan het bit,heb ik veel meer te vertellen dan als ik alleen een liedje zing om mijn fjord die ik normaal met losse teugels rij toch iets rustiger kan laten lopen als ze wat opgewonde is,